Funkcje
Trudno w aktualnym, stanie wiedzy rozstrzygnąć problem, czym jest samoświadomość, czy jest to odrębna struktura psychiczna tak jak pamięć, myślenie, czy jest to mechanizm globalny, oparty na pamięci, uwadze, wyobraźni, myśleniu, czy też samoświadomość – co lansuje Neisser (1978) – jest tylko cechą przeżyć wewnętrznych.
Niezależnie od rozstrzygnięcia tych problemów można przyjąć, że samoświadomość pełni ważne funkcje w życiu psychicznym i zachowaniu człowieka.
a. Samoświadomość odgrywa rolę polaryzującą, uwydatniającą określone przeżycia, stany wewnętrzne i standardy jednostki. Funkcja ta rozmaicie przedstawia się w obrębie poszczególnych form. W toku kodowania treści w sposób indywidualny nasilenie samoświadomości sprzyja uwydatnieniu indywidualnych potrzeb, postaw, ich związku z zachowaniem i stosunkami z innymi ludźmi. Przy przetwarzaniu treści w sposób zewnętrzny ekspozycji ulegają normy, standardy społeczne. Kodowanie informacji w sposób obronny uwyraźnia zagrożenia, lęki jednostki. W toku przetwarzania refleksyjnego funkcje regulujące zachowanie uzyskują uogólnienia, symboliczne ujęcia. Funkcje polaryzujące samoświadomość stwierdzono w wielu badaniach opartych na teorii Wicklunda (1975), Carvera (1979). Na przykład stwierdzono, że w warunkach autokoncentracji nasila się konformizm (Duval 1983) lub podnosi się efektywność wykonywania zadań (Brockner 1974).
- Samoświadomość spełnia funkcje integrujące, selekcjonujące, uzgadniające różne informacje związane z własną osobą. Np. jednostka, która pragnie osiągnąć ważne cele, a nie czuje się najlepiej, może zaniedbać informacje o złym samopoczuciu lub osłabić je, w sytuacji, gdy zadania są mniej ważne, jednostka może większą uwagę poświęcić ochronie zdrowia. Samoświadomość może ułatwić adekwatną selekcję informacji, uniezależnienie się od niektórych danych, np. społecznych i eksponowanie innych, np. własnych preferencji.
- Samoświadomość dotyczy nie tylko aktualnych sytuacji i przeżyć jednostki. Człowiek może powracać myślą, wyobrażeniami do przeszłości, uświadamiać sobie przebieg własnego życia, jego trudności, błędy, osiągnięcia, oraz planować swoje przyszłe zadania, cele, wyobrażać sobie swoje życie w przyszłości. Funkcje związane z własnym życiem można określić mianem retrospekcyjno-sterujących. Funkcje te zawierają również w sobie elementy korektywne optymalizujące, dzięki którym jednostka może zmieniać swoje zachowanie, środki tak, aby działać zgodnie z akceptowanymi wartościami i ja idealnym.
